Pərviz Heydərov: "Sözdə nədənsə imtina etmək asandır, elə şeylər vardır ki, praktikada mümkün deyil”
Türkiyə və Hindistan qarşılıqlı ödəmələrdə dollardan imtina edə və bunu
milli valyuta vasitəsilə həyata keçirə bilər. Bunu Hindistana səfəri çərçivəsində,
Nyu Dehlidəki hind-türk biznes forumundakı çıxışı zamanı Türkiyə prezidenti Rəcəb
Tayyib Ərdoğan deyib. Prezident bildirib ki, Türkiyə və Hindistan qarşılıqlı ödəmələrdə dollardan imtina və bu ödəmələri
milli valyuta vasitəsilə həyata keçirməyi müzakirə edə bilər: "Valyuta məzənnələrinin
dəyişkənliyi kimi neqativ təsirləri azaltmaq üçün ixrac və idxal əməliyyatları milli valyutalarda həyata keçirilə bilər".
Ərdoğanın sözlərinə görə, ticarətdə ödəmələr zamanı türk lirəsi və hind rupisinə keçid hər iki ölkənin iqtisadiyyatına müsbət təsir edər:
"Türkiyə və Hindistan ticarət əməkdaşlığı potensialından yetərincə istifadə
etmir. Artıq iki ölkənin
irimiqyaslı iqtisadi tərəfdaşlığa
dair razılaşma layihələrinin müzakirəsinə başlamaq vaxtı gəlib çatıb". Ərdoğanın ideyası gerçəkləşir. Bildiyimiz kimi bir müddət öncə Türkiyə bir sıra ölkələrlə ticarət
dövriyyəsini milli valyutalara keçirmək üçün danışıqlara başlamışdı. Türkiyənin İqtisadiyyat Nazirliyi Azərbaycan, Gürcüstan, Qırğızıstan və İraq kimi ölkələrlə ticarət
dövriyyəsinin dollar və avro ilə deyil, milli valyutalarla aparılması üçün artıq təmaslara başlamışdı. Qeyd edək ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxışlarının birində bildirmişdi ki, Rusiya, İran və Çinə ticarət dövriyyəsinin milli
valyutalarla aparılması üçün bu ölkələrin liderlərinə müraciət edib. Onun sözlərinə görə, həmkarları bu təklifi dəstəkləyiblər.
Türkiyə prezidenti hesab edir ki, atılacaq bu
addım dolların sürətlə bahalaşmasının qarşısını
alacaq, eyni zamanda milli valyutanın dəyər qazanmasına səbəb olacaq. Maraqlıdır, bu cür qərarların verilməsi dollar
bazarına hansı təsiri göstərəcək?
İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov "Cümhuriyət” qəzetinə bildirib ki, bu ölkələrin öz aralarındakı ticarət əlaqələrində milli valyutalardan istifadə etmək barədə qərara gəlmələri dünya valyutası rolunda çıxış edən ABŞ dollarının mövqeyinə heç bir təsir göstərə bilməz:
"Ümumiyyətlə,
hər bir ölkənin milli valyutasının dəyəri arxasında onun iqtisadiyyatı və orada istehsal olunan məhsulun həcmi durur. Həmin valyutanın digər ölkənin milli
valyutasına nəzərən məzənnəsi və dəyəri
isə münasibətə girdiyi müvafiq ölkənin iqtisadiyyatının gücü və orada istehsal olunan məhsul həcmilə
müqayisədə təşəkkül və yaxud təsbitini tapır. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın qarşılıqlı ödəmələrdə dollardan imtina təşəbbüsü və təklifi bu ölkənin müəyyən
aspektlərdə iqtisadi mənafelərinə xeyir gətirə bilər. Ancaq ABŞ valyutasının
dünya valyutası roluna isə heç bir ziyan vura bilməz. Türkiyə prezidenti Rusiya
ilə əlaqələrə dair belə bir təkliflə çıxış
etmişdi. Yeri gəlmişkən, Çin ilə Rusiya arasında belə bir məsələ hələ bir
neçə il öncə qaldırılmışdı. Bu iş asan başa gələn və həll edilən məsələ olsa idi, Çin ilə Rusiya daha çox irəli gedə
bilərdilər. Real olaraq isə, adlarını çəkdiyim ölkələr bu istiqamətdə çox az nəticəyə nail olublar”.
Ekspert qeyd edib ki, heç bir ölkənin iqtisadiyyatı dünya iqtisadiyyatından təcrid olunmuş vəziyyətdə olmamalıdır. Əksinə, onun tərkib hissəsidir:
"Bu isə
o deməkdir ki, xarici ticarətdə hesablaşmalarda istənilən halda dollarla
münasibətə girməkdən yayınmaq mümkün
deyildir. Ölkələr hansısa məhsulunu qonşu ölkələrə və yaxud tərəfdaşına öz valyutası ilə təklif edə
və sata bilər. Ancaq həmin məhsul növü ixrac potensialındadırsa, onun qiyməti ABŞ dollarına əsasən
müəyyən olunacaqdır. Məsələn, Azərbaycan öz neftini necə türk lirəsinə sata bilər?! Sata bilsək
də, lirə ilə qiymətləndirmə onun dünya bazarlarındakı dollar dəyərini ifadə etməlidir
axı. Yəni, bunun dəqiq
mexanizmi olmalıdır. Sözdə nədənsə imtina etmək asandır, elə şeylər vardır ki, praktikada mümkün
deyil”.
Yeganə Oqtayqızı
