Onların az bir qisminə dövlət zəmanəti ilə kreditlər verilsə də, digərlərinin müraciətlərinə imtina cavabı verilib. Sahibkarlığın İnkişafı Fondunun İdarə Heyətinin sədri Kənan Nəcəfov keçirilmiş mətbuat konfransında deyib ki, 2020-ci ildə Azərbaycan Sahibkarlığın İnkişafı Fonduna, pandemiyadan zərər çəkmiş sahələr üzrə, dövlət zəmanəti ilə kreditlərin alınması üçün kredit tələbatı 949,1 milyon manat olan 3320 müraciət daxil olub. Bu müraciətlərin 81%-i sürətli, 19%-i isə ənənəvi olub.
Həmin müraciətlərin 13%-nə müsbət cavab verilib.
Fondun sədri qeyd edib ki, müraciətlərin kredit təlabatı 148 milyon manat olan 433-nə Fond tərəfindən zəmanət verilib. Kredit təlabatı 801,1 milyon manat olan 2887 müraciətə isə imtina cavabı verilib. Sahibkarlığın İnkişafı Fondunun İdarə Heyəti sədrinin müavini Samir Hümbətov isə bildirib ki, imtinaların əsas səbəbi müraciətçilərin sənədləri qısa müddətdə təqdim edə bilməmələri və ya bir sıra sənədlərin çatışmamasıdır.
Qeyd edək ki, sürətli müraciət formasında 7 gün, ənənəvi müraciət formasında isə 10 gün ərzində tələb olunan sənədlər təqdim edilməlidir. Sənədlər təqdim edilməmişdirsə, 7 və ya 10 gün bitəndə avtomatik imtinaya səbəb olur. Lakin nəzərə alsaq ki, sürətli müraciət forması bizdə hələ yeni yaranıb və sahibkarlıq subyektlərinin 81 faizi bu mexanizmlə müraciət edib, o zaman onların sənədlərini tam şəkildə 7 günə təqdim edə bilməməsi də hardasa normal qarşılana bilər. Amma bu vəziyyətdən çıxış yolu da təqdim olunmayıb.
Məsələn, sürətli müraciətlər üçün vaxtın bir neçə gün uzadılması və ya sənədləri gecikənlərə əlavə vaxt tanınması kimi. Axı burada söhbət sahibkarlıqdan gedir. Bu dövlət olaraq bizim gündəmdə olan və prioritet elan etdiyimiz sahələrdəndir. Lakin nədənsə, Sahibkarlığın İnkişafı Fondu bu məsələdə maraqlı görünmür. Həmçinin imtina səbəbini sənədlərin gecikməsi kimi faktorla əsaslandırır.
İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov məsələni "Cümhuriyət”ə şərh edərkən deyib ki, 2887 müraciətə imtina cavabının verilmə səbəbi sadəcə sənədlərin gecikməsi ola bilməz:
"Hesab etmirəm ki, müraciətlərə imtina səbəbi sənədlərin gecikməsi ilə bağlı olan məsələdir. Gecikmə olursa, biznes subyekti təkrar müraciət etsin. Ola bilər ki, sahibkar sənədləri vaxtında çatdıra bilmir. Bununla onun hüququ məhdudlaşdırılmır, təkrar müraciət edə bilər. Ola bilsin ki, bu, texniki hesablamanın nəticəsidir. Amma real olaraq kreditlərin verilməməsinin səbəbi böyük ehtimalla maliyyə resurslarının məhdudluğu ilə əlaqədardır. Birinci, nəzərdə tutulan vəsaitlərin tam cəlb edilə bilməməsi, ikinci məsələ isə bankların prosesdə nisbətən daha konservativ yanaşmasıdır.
Çünki faktiki olaraq iqtisadiyyat repressiyaya daxil olursa, biznes subyektlərinin mənfəət norması da aşağı düşür və zərərlə fəaliyyət göstərirlər. Nəticədə perspektivlər əməmiyyətli dərəcədə zəifləyir. Banklar da mümkün qədər çalışır ki, son nəticədə üzərinə düşəcək yükdən qurtulsun. Çünki bizdə güzəştli mexanizmlərdə əsas yük bankın üzərinə düşür.
Yəni vətəndaş, yaxud biznes subyekti həmin vəasiti geri qaytarmasa belə, bank öz öhdəliyi çərçivəsində vəsaitləri Sahibkarlığın İnkişafı Fonduna (SİF) ödəməlidir.
Yəni bu, bankın məsuliyyətini artırır və onlar da daha sərt yanaşma tətbiq edirlər. Böhran dövrlərində isə bu yanaşma işləmir. Çünki böhran dövrlərində ümumiyyətlə müəssisələrdə maliyyə- təsərrüfat fəaliyyəti pisləşir və onların banklara təqdim etdiyi hesabatlarda bu öz əksini tapdığı təqdirdə banklar həmin məsələyə daha ehtiyyatla yanaşır və avtomatik olaraq imtinaların sayı həddən artıq çox olur. Düşünürəm ki, əsas səbəb bundan ibarətdir”.
Ekspert bankla sahibkarlıq subyekti arasında bu kimi problemlərin yaşanmaması üçün əlavə mexanizmlərin də tətbiqinə ehtiyac olduğu da qeyd edib:
"Bizdə sahibkarlığa ayrılan kreditlərə dövlət zəmanəti mexanizmi var. Amma dövlət zəmanəti mexanizmində də belə son məsuliyyəti banklar daşıdığı üçün bir çox hallarda kredir qarşılığında girov tələb edirlər. Buna görə də girov və ya kifayət qədər likvid (tez satılan əmlak) olmadığı təqdirdə müraciətlərə imtina cavabı verilir. Yəni bu bazardır və burada fundamental problemlər var. Bizdə iqtisadiyyatın illeqal olması da bura mənfi təsir göstərir.
Çünki müəssisələrin real gəlirləri ilə aidiyyatı qurumlara təqdim etdikləri hesabatlardakı gəlirləri üst- üstə düşmür. Bunun özü müəssisələrin kreditqaytarma reytinqinə mənfi təsir göstərən faktorlardan biridir. Yaxud, hansısa formada sığorta mexanizmi təkmilləşdirilə bilər. Kreditlərin sığortalanması ilə bağlı daha dayanıqlı mexanizmilər formalaşdırıla bilər. Bu işlərin müəyyən bir qismi dövlət qurumları tərəfindən edilməlidirsə, digər qismi də sahibkarlıq subyektləri tərəfindən edilməlidir.
Xüsusən sahibkarlıq kreditləri üçün müraciətlərin çoxu normal qaydada tərtib olunmur və çox primitiv hazırlanır. Onu oxuyan bank da ehtiyatla yanaşır və imtina cavabı verir. Şəxsən özüm bu kimi sənədləri oxumuşam və necə sadə hazırlandığının şahidi olmuşam. Bir çox hallarda adi biznes planını belə hazırlaya bilmirlər, maliyyə göstəriciləri və proqnozlar sahibkarlar tərəfindən düzgün əks olunmur.
Çox primitiv bir biznes planla çıxış edəndə, təbii ki, banklar da imtina cavabı verəcək. İndi hamısını da sahibkarın hazırladığı planın üzərinə yıxmaq olmaz. Burada başqa subyektiv faktorlar da olur. Hətta bəzən banklar tərəfindən qeyri-rəsmi ödənişlər tələb edilir.
Sahibkarlığın İnkişafı Fondunun əvvəlki sələfi olan Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunda bu, çox geniş vüsət almışdı. Amma bu da reallıqdır ki, sahibkarlıq subyektlərinin əksəriyyəti də normalara cavab verən biznes planlar hazırlaya bilmirlər.
Ola bilsin ki, bu sahədə müəyyən maarifləndirmə işləri də aparmaq lazımdır. Bu buznes planların çoxu yazdırıldığı üçün sahibkarın nəzərdə tutduğunu tam ifadə edə bilmir. Çünki eyni adamlar müxtəlif biznes sferalarında fərqli- fərqli biznes layihəsi hazırlayırsa, bu peşəkarləğa mənfi təsir görsədir. Son olaraq deyim ki, bu sahədə həll edilməli olan çox problemlər var”.
Əli Bədir
