AXC-nin hakimiyyətə gəlişindən 25 il ötür
Bu gün Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin de-fakto hakimiyyətə gəlişindən 27 il ötür. 1992-ci il may ayının 15-də kommunist nomenklaturasının Rusiyanın siyasi dəstəyi ilə dövlət çevrilişi edərək Ayaz Mütəllibovu hakimiyyətə qaytarmaq cəhdi kütləvi xalq etirazı ilə qarşılandı. Həmin vaxt ümummilli təşkilat olan Azərbaycan Xalq Cəbhəsi ölkənin müstəqilliyini təhlükədən xilas etmək üçün qiyamçı qrupa qarşı mübarizəyə qalxmaq məcburiyyətində qaldı. Xalqın etiraz nümayişi qarşısında tək qalan A.Mütəllibov və qiyamın təşkilatçıları bir neçə saatdan sonra ölkəni tərk etməli oldu. Hakimiyyəti ələ alan AXC xalqın siyasi iradəsi ilə 1992-ci il iyunun 7-ə seçkilər təyin etdi. Həmin vaxt Şuşanın işğalını önləyə bilməyən hakimiyyət artıq süqut eləmişdi. Ona görə də xalqın qarşısında nüfuzunu, etibarını itirmiş Mütəllibovun və onun komandasının yenidən Azərbaycana rəhbərlik etməsi qeyri-mümkün idi. Ölkədə cəmiyyətin güvəndiyi yeni siyasi qüvvənin iqtidara gəlməsi zərurətə çevrilmişdi. Elə bu səbəbdən də Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin hakimiyyətə gəlməsi ümummilli sifariş idi.
1992-ci il iyunun 7-də Azərbaycanın müstəqillik tarixində ilk demokratik prezident seçkiləri keçirildi. Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin sədri Əbülfəz Elçibəy Azərbaycanın demokratik yolla seçilmiş ilk prezidenti oldu. Bununla da 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən miras kimi qalmış demokratiya irsi yenidən dirçəldi.
Ona görə də 1992-ci il may ayının 15-dən başlanan proseslər Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu və demokratikləşmə istiqamətində yeni mərhələ hesab olunur. Həm 15 may hadisələri, həm də iyunun 7-də keçirilmiş demokratik prezident seçkiləri Azərbaycan xalqının demokratiyaya hazır olduğunu ortaya qoydu.
Əbülfəz Elçibəyin prezidentlik dönəmi bütün postsovet məkanında demokratiyanın təntənəsi idi. Bir il hakimiyyətdə qalmasına baxmayaraq, AXC Azərbaycan dövlətçiliyinin təməl prinsiplərinin formalaşmasında silinməz izlər buraxıb. Bu gün də Azərbaycanın əldə etdiyi bir çox siyasi uğurlar və dövlətçilik institutlarının formalaşması AXC hakimiyyətinin adı ilə bağlıdır.
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəlişi ilə itirilmiş torpaqların qırx faizindən çoxunu erməni işğalçılarından geri aldı. Gülüstan qəsəbəsi tamamailə azad edildi, hərbi əməliyyatlarla Laçının və Xankəndinin bir neçə kilometrliyinə kimi yaxınlaşdı. Azərbaycan Ordusunun formalaşdırılmasına başlanıldı. 1992-ci il oktyabr ayının 9-da Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin ilk hərbi paradı keçirildi.
AXC-nin hakimiyyətə gəlişindən cəmi iki ay sonra, qısa vaxt ərzində Azərbaycanda ilk dəfə milli valyuta vahidi – manat çap edilib, dövriyyəyə buraxıldı. Bu, çökmüş Sovet İttifaqı ölkələrində çox ciddi hadisə idi. Çünki SSRİ dağılandan sonra Kreml pul vahidini dəyişərək, ölkələrdə iqtisadi böhran yaratmaq istəyirdi. Amma bu, Azərbaycanda mümkün olmadı.
Təhsildə mühüm islahat aparıldı və Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq ali məktəblərə qəbul imtahanında test üsulu tətbiq edildi. Ali təhsil müəssisələrinə qəbul prosesində rüşvətə tamamilə son qoyulması nəticəsində on minlərlə kasıb övladı arzuladığı ixtisaslara qəbul olunmaq imkanı əldə etdi. Test üsulunun tətbiqi eyni zamanda Azərbaycanda bacarıqlı kadrların hazırlanmasında mühüm rol oynadı. Həmin vaxtdan bəri test üsulu Azərbaycan təhsil sisteminin əsaslarından birini təşkil edir.
AXC hökumətinin sosial-iqtisadi yönümdə siyasəti bununla yekunlaşmırdı. İlk dəfə özəlləşməyə start verildi və bu zaman dövlət səviyyəsində bütün həssaslıqlar qorundu. Azərbaycanda iş adamları, mülkiyyət sahibləri üçün minbit şərait yaradıldı. AXC qısa müddətdə milli müstəqilliyimiz üçün böyük təhdid olan rus qoşunları və hərbi bazalarının Azərbaycandan çıxarılmasına nail oldu. Şərqi Avropada və bir çox post-Sovet ölkələrində Rusiya hərbi bazaları qaldığı halda AXC hakimiyyətinin siyasi iradəsi ilə Azərbaycanı tərk etməli oldu. Heç kimə sirr deyil ki, Kreml bu olaylardan qəzəb duyurdu və dünyada yüksək imicə malik AXC hakimiyyəti ilə barışa bilmirdi.
Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin hakimiyyəti dövründə BMT- Təhlükəsizlik Şurası Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarına təcavüzünü pisləyən 4 qətnamə qəbul etdi. Münaqişə tarixində dünya ictimaiyyətindən alınmış ən böyük dəstək bu idi. Dünya işğalçılar geri çəkilməsini və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasını tələb edirdi.
Azərbaycan Avroatlantik məkana doğru ən böyük addımını atdı. Qərbyönümlü xarici siyasətin əsasının qoyulması da AXC-nin adı ilə bağlıdır. İlk dəfə Azərbaycan neftinin işlənməsi üçün Qərb şirkətlərilə danışıqlara başlandı. Sonradan bu danışıqları xatırlayan "dəmir ledi” Tetçer yazırdı: "Azərbaycan xalqı çətin ki, öz tarixində belə bir rəhbər görsün. O, hər sentin rəsmiləşib büdcəyə getməsi üçün saatlarla danışıq aparırdı, deyirdi ki, bu, bizim körpələrin gələcəyinin puludur”. Bu sözlər AXC sədri, prezident Əbülfəz Elçibəy barəsində deyilib.
Əsası AXC iqtidarı tərəfindən qoyulan millətləşmə, dövlətləşmə, bütövləşmə kursu özünün siyasi-ideya əhəmiyyətini bu gün də qoruyub saxlayır.
Müşfiq Abdulla